De liefde omschreven: van ziekte tot symfonie

Als het over de liefde gaat

Liefde. Misschien wel het meest gebruikte woord ter wereld. Talloze liedjes bezingen de liefde, talloze gedichten proberen er woorden voor te vinden. Hét thema in boeken en films. Liefde kan leiden tot oorlogen (Helena van Troje) en het bouwen van monumenten (Taj Mahal). Liefde is krachtig. Het kan ons het gevoel geven alles aan te kunnen. Of dat ons leven is verwoest.

De kracht is onverklaarbaar. Het gevoel onbeschrijfbaar. Maar we gaan het toch proberen. Wat is liefde?

Wereldwijd

Verliefdheid blijkt een nagenoeg universeel fenomeen te zijn. In een onderzoek van Jankowiak en Fisher (1992) bleek er bij 147 van de 166 onderzochte samenlevingen sprake te zijn van verliefdheid. Het is de beschrijving van liefde die vaak verschilt. De nuchtere rationele denkers onder ons, omschrijven de liefde als een profijtelijke wederzijdse verbintenis die is gebaseerd op handelsvoordelen. Meer gevoelige mensen vinden het een sentimentele sociale overlevering. Biologen verklaren de liefde als een strategie om genen door te geven en te zorgen voor nakomelingen. Verliefdheid is volgens hen niet alleen individueel belonend, maar voordelig voor het voorbestaan van een soort.

Wat definieert wat liefde is, of zou moeten zijn

Veel mensen hebben een eigen kijk op de liefde. Maar wáár denken we dan precies anders over? De houding ten opzichte van liefde kan veranderen op ten minste vier dimensies:

• Culturele waarde (is liefde een wenselijke of onwenselijke staat?)
• Seksualiteit (moet liefde seksueel of niet-seksueel zijn?)
• Seksuele oriëntatie (liefde tussen hetero- of homoseksuelen?)
• Huwelijkse status (moet de liefde zich alleen richten op onze partners?)

Over deze dimensies werd door de jaren heen heel verschillend gedacht. En nog steeds creëren verschillende samenlevingen hierin hun eigen patronen. Het definieert wat liefde is, of (volgens hen) zou moeten zijn.

De liefde als ziekte

De eerste die verliefdheid 370 jaar v. Chr. systematisch probeerde te analyseren, was de Griekse filosoof Plato. Hij richtte zich op de psychologische consequenties van een verliefdheid en beschreef de liefde als “een serieuze mentale ziekte”.

Ook de Griekse arts Hippocrates beschouwde een verliefdheid als een ziekte. Hippocrates wordt gezien als grondlegger van de westerse geneeskunde omdat hij natuurlijke in plaats van bovennatuurlijke oorzaken van ziektes beschreef. Hij geloofde dat een ziekte ontstond door een disbalans tussen de vier lichaamssappen bloed, slijm, gele- en zwarte gal. Tijdens een verliefdheid, zo beweerde hij, bevatte het lichaam een overschot aan bloed. Een disbalans van de lichaamssappen, en dus een ziekte. Gepassioneerde liefde was waanzin. Misschien wel door deze algemene opvatting was een platonische liefde bij de Grieken populairder. Er werd veel waarde gehecht aan een niet-seksuele liefde, belichaamd door de liefde tussen twee mannen.

Een gevaarlijke verslaving

Tot de 17e eeuw werd gepassioneerde verliefdheid beschouwd als een ziekte. Nu denken we daar anders over. Alhoewel.. Uit hersenonderzoek blijkt dat er specifieke hersengebieden actief worden als mensen door hun geliefde worden afgewezen. Deze hersenactiviteit leidt tot obsessief gedrag, suïcidale gedachten, stalkgedrag en depressie. Elke keer als afgewezen mensen hun geliefde weer zagen, werd het beloningssysteem in de hersenen geactiveerd. Dit zijn precies dezelfde hersengebieden als bij een drugsverslaving. De liefde is dus wel degelijk gevaarlijk verslavend.

Essentieel om te trouwen

De meeste mensen vinden romantische liefde tegenwoordig noodzakelijk voor een huwelijk.

Het klinkt misschien gek, maar nooit eerder beschouwden mensen liefde als essentiële voorwaarde om te trouwen. In het verleden trouwden mensen met elkaar vanwege politieke, economische, praktische of familiaire redenen. Liefde speelde vaak geen rol.

De drie ingrediënten van de liefde

Psycholoog Robert Sternberg (2006) beschrijft drie elementen (“bouwblokken”) waaruit de liefde bestaat. De combinatie van deze elementen zorgt voor verschillende vormen van liefde. De eerste component is intimiteit. Gevoelens van warmte, vertrouwen, begrip, steun en delen. De tweede is passie , gekarakteriseerd door fysieke opwinding en verlangen. Het laatste ingrediënt van liefde is toewijding. Een blijvend gevoel van stabiliteit en het besluit je te wijden aan een relatie en hiervoor te werken. Toewijding is vooral cognitief van aard. Intimiteit is emotioneel en passie een drijfveer. Sternberg beschrijft dat elke component op een punt van een driehoek ligt en kan variëren in intensiteit. Elke vorm driehoek, en daarmee elke vorm van liefde, is zo mogelijk.

Verliefd gedrag

In een poging de liefde te karakteriseren, hebben onderzoekers verschillende gedragingen beschreven die bij een ‘toestand van verliefdheid’ worden vertoond. Opgetogenheid, verhoogde energie, hyperactiviteit, euforie, stemmingswisselingen, gerichte aandacht, obsessieve gedachten, hunkering naar emotionele eenheid, emotionele afhankelijkheid, doelgericht gedrag en een intense motivatie om de liefde van de ander te winnen. Een hele lijst.


Verliefdheid wordt ook wel omschreven als een onvrijwillige gesteldheid die moeilijk te bedwingen is. Het zorgt ervoor dat je je geliefde ziet als uniek. Onvolmaaktheden worden niet gezien of worden als onbelangrijk beschouwd. Maar uit meerdere onderzoeken blijkt dat deze verliefde toestand een tijdelijke is. Gemiddeld duurt een verliefdheid (de hormonale – en gedragsveranderingen) tussen de 12 en 18 maanden. Misschien maar goed ook..

Een verliefd brein

Liefdeswetenschapper Helen Fisher (Kinsey Institute, Rutgers University) doet neurologisch onderzoek naar de liefde. Zij beschrijft dat ons brein erop is gericht een levenspartner te vinden. Dit maakt van de liefde een zeer sterke behoefte. Er zijn drie netwerken in de hersenen die betrokken zijn bij de liefde: het netwerk gericht op lust, het netwerk dat ons motiveert en aanstuurt en het hechtingsnetwerk. Alle vormen van liefde liggen volgens Fisher verankerd in een samenspel tussen deze netwerken in het brein.

Van het laatste netwerk, de hechting, ligt de basis in je jeugd. Interacties vormen een ‘hechtingsstijl’ en bepalen zo voor een groot deel de manier waarop je (romantische) relaties aangaat. De basis van je ideeën over de liefde worden dus al vroeg gevormd.

Liefdeshormonen

Als je verliefd bent, komt er meer dopamine vrij in de hersenen. Deze neurotransmitter speelt een grote rol bij het ervaren van geluk, genot, blijdschap en welzijn. Het wordt vrijgemaakt in het zogenaamde beloningssysteem in de hersenen. Alleen al wanneer verliefde mensen naar een foto van hun geliefde kijken, wordt het beloningssysteem in de hersenen actief. Daarnaast wordt er extra noradrenaline aangemaakt. Deze stof laat je hart sneller kloppen, zorgt voor extra energie en onderdrukt gevoelens van slaap en honger.

Tijdens een verliefdheid maken de hersenen juist minder serotonine aan. Serotonine is een stof die onder andere stemming, slaap, emotie, geheugen en zelfvertrouwen beïnvloedt. Ook heeft het te maken met inhibitie; het onderdrukken van gedrag. Hoe minder serotonine, hoe minder goed je gedrag kunt onderdrukken. Het serotonineniveau is tijdens een verliefdheid vaak even laag als bij mensen met een dwangneurose. Dit verklaart de obsessieve focus op jouw geliefde.

Bij verliefde vrouwen wordt er meer van het mannelijk geslachtshormoon testosteron aangemaakt. Hierdoor wordt de zin in seks groter. Bij verliefde mannen wordt er juist minder testosteron aangemaakt. Hierdoor neemt de drang tot ‘op jacht gaan’ af en richten ze zich op één persoon.

Waarom verliefd op die ene persoon?

Wat zorgt er nou eigenlijk voor dat we verliefd worden op die ene persoon en niet op de andere? Uit onderzoek blijkt vaak dat mensen met dezelfde achtergrond, academische prestaties en normen en waarden elkaar aantrekken. ‘Tegenpolen trekken elkaar aan’, klopt in de praktijk vaak niet. Verschillen vallen in het begin vaak meer op dan overeenkomsten, maar het zijn juist die overeenkomsten die mensen bij elkaar houden. Als het gaat om langdurige relaties, blijken mensen toch te hunkeren naar herkenning en niet naar de spanning van het onbekende. Psychotherapeut Freud beweerde dat we de neiging hebben een partner te vinden die gelijkenissen vertoont met onze moeder of vader. Een gewaagde uitspraak, maar de wetenschap spreekt het niet helemaal tegen. Onbewust zoeken we inderdaad naar wat genetische vergelijkbaarheid bij onze romantische partner.

Natuurlijk speelt uiterlijk ook een rol. Je ziet vaak snel of je iemand aantrekkelijk vindt. De eerste indruk weegt zwaar. Onderzoek toont aan dat we mensen met een symmetrisch gezicht het aantrekkelijkst vinden. Hieruit herleiden we namelijk onbewust dat iemand gezond is en goede genen heeft. En dat is van belang voor het nageslacht. Ook niet-zichtbare biologische componenten, zoals bijvoorbeeld feromonen, hebben invloed op verliefde gevoelens. Feromonen zijn geurstoffen die worden afgescheiden via de huid. Onbewust nemen we deze geuren waar. Via de hersenen hebben ze een invloed op hormonen en gedrag.

Een ander effect dat kan meespelen in een verliefdheid is het onromantische ‘Proximity Effect’. Personen die we vaker zien, hebben een grotere kans een romantische partner te worden. Nabijheid leidt tot vertrouwdheid. Hoe vertrouwder iemand is, hoe leuker we diegene vinden.

De symfonie der liefde

Seksuoloog Francesco Bianchi-Demicheli vergelijkt de liefde met een symfonie. Je kunt een symfonie ontleden tot elk akkoord, iedere stilte en elke afzonderlijke noot. Ook de liefde kun je ontleden. Van gedrag tot hormonen en elke zenuwcel die een rol speelt bij een verliefdheid. Maar ook al heb je alles tot in de puntjes ontleed, zegt hij, dan nog begrijp je niets van de schoonheid en magie van de complete symfonie. Het is juist het ongrijpbare samenspel van alle factoren dat zorgt voor de magie van de liefde.

Bronnen

• Chilton, M. (2019). Deconstructing The Love Song: How And Why Love Songs Work.
  

  Deconstructing The Love Song: How And Why Love Songs Work

• Debusschere, B. (2016) Hoe de wetenschap de liefde redt.
  https://www.demorgen.be/opinie/hoe-de-wetenschap-de-liefde-redt-bba852ec/
• Dolstra, E. (2010). De wetenschappelijke kijk op verliefdheid; de invloed van de „roze wolk‟ op gedrag. Bachelor thesis Cognitieve Neurowetenschap. Departement Psychologie en Gezondheid, Cognitieve Neurowetenschap. Universiteit van Tilburg. http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=114186
• Fiers, N. (2014). Lovedrugs: Over wat er allemaal in het verliefde lijf gebeurt. https://www.scientias.nl/lovedrugs-wat-er-allemaal-het-verliefde-lijf-gebeurt/
• Forgas, J.P., Haselton, M.G., & von Hippel, W. (2007). Evolution and the Social Mind: Evolutionary Psychology and Social Cognition. Psychology Press. Taylor & Francis Group. New York.
• Lopez, M. (2013). Partnerkeus: waarom word je verliefd op de een en niet op de ander? https://psychologisch.nu/marcelino/partnerkeus-waarom-word-je-verliefd-op-de-een-en-niet-op-de-ander/
• Miller, R.S. (2012). Intimate Relationships (6th ed.). International Edition. New York: McGraw-Hill Companies.
• Renout, F. (2019). Seks, hormonen en online dating: al je vragen over liefde beantwoord. https://www.ad.nl/wetenschap/seks-hormonen-en-online-dating-al-je-vragen-over-liefde-beantwoord~afef9008/?referrer=https://www.google.com/
• Wolffers, I. (2014). Romantische liefde is een ziekte. https://joop.bnnvara.nl/opinies/romantische-liefde-is-een-ziekte